Dünýäde çözgütleriň tizligi olaryň hilinden öňe geçýän häzirki wagtda, saglygy bilimli saýlamagyň meselesi hususy iş bolmakdan çykýar-da, jemgyýetçilik howpsuzlygyň wezipesine öwrülýär. Hut şonuň üçin hem Myrat Garryýew adyndaky Döwlet lukmançylyk uniwersiteti iňňän möhüm meselä — temmäkiniň we nikotin saklaýan önümleriň zyýanyna bagyşlanan onlaýn-duşuşygy gurnady. Biz bilkastdan esasy ünsi giňeldýäris: gürrüň diňe bir çilimler barada däl-de, eýsem nikotini sarp etmegiň häzirki zaman görnüşleri — elektron çilimler, temmäki gyzdyryjy ulgamlar, nikotin bukjajyklary barada hem gidýär. Marketingiň "az zyýanly" we "wagtlaýyn çalşyrma" ýaly wadalary gözegçiligiň ýalňyş duýgusyny döredýär, emma köplenç hut şol ýalňyş duýgular hem uzak möhletli baglylyga getirýär.
Näme üçin uniwersitet bu mowzugy häzir gozgaýar?
Birinjiden, sebäbi saglyk — geljekki lukmanlaryň, mugallymlaryň, inženerleriň, dolandyryjylaryň professional işjeňliginiň binýadydyr.
Ikinjiden, sebäbi nikotin — durnukly endigi döredýän, üns, höweslendirme we stres mehanizmlerine täsir edýän neýrotropiki maddadyr.
"Howpsuz alternatiwa" wada berilýän ýerinde, hakykatda köplenç başga bir zat ýüze çykýar: dem alyş ýollarynyň dowamly çişmegi, ýürek-damar ulgamyna ýaramaz täsirler, töweregindäkileriň aerozollary passiw dem almagy, şeýle hem uzak möhletli maksatlaryň gysga möhletli "goldawlar" bilen çalşyrylmagy. Uniwersitet gurşawy bu çalşyrmalary tanamaga we mahabat tezislerine eýermän, tassyklamalary ylmy taýdan barlamaga öwretmäge borçludur.
Onlaýn-duşuşyk görnüşi tötänleýin saýlanmady. Biziň üçin mugallymlardan tä uly we kiçi kurslaryň talyplaryna, lukmançylyk hünärmenlerinden tä bilim we durmuş bölümleriniň wekillerine çenli giň we deňhukukly gatnaşygy üpjün etmek möhümdir. Biz üç sany amaly wezipäni goýýarys:
Alternatiw enjamlaryň "howpsuzlygy" baradaky toslamalara düşünmek: aerozol tüsseden näme bilen tapawutlanýar, näme üçin "az ysgynlylyk" "az zyýanlylyk" diýen manyny aňlatmaýar, nikotin tagam berýän goşundylar we dizaýn arkaly nädip gizlenýär.
Baglylygyň mehanizmlerini — neýrobiologiýadan başlap, özüňi alyp baryş triggelerine çenli görkezmek: stres, gurşaw, sosial basyş, sanly endikler. Mehanizmlere düşünmezden saýlama — saýlama däl-de, tötänlikdir.
Uniwersitet profilaktikasynyň gurallaryny teklip etmek: "temmäkiden we nikotinden azat" kampus gurşawynyň syýasaty; ret etme boýunça maslahatlara elýeterlilik; "deň-deňe" talyplar başlangyçlary; ahlakçylyk etmezden, ýöne faktlar we işjeň çykalga ssenarileri bilen maglumat kampaniýalary.
Biz bilkastdan ara alyp maslahatlaşmany "zyýanly/zyýansyz" derejesinden jogapkärçilikli töwekgelçiligi dolandyrma derejesine geçirýäris. Saglyga garanyňda "bitarap" çözgüt ýokdur: her bir tagalla biziň okamaga, gözlemäge, işlemäge we söýmäge bolan ukybymyzy berkitýär, ýa-da bildirmän dem alşymyzy, ünsümizi we wagtymyzy alýar. Uniwersitet ädimme-ädim ylmy subutnamanyň, özara goldawyň we nikotinsiz gurşawyň aýratynlyk däl-de, kadadyr öwrülýän medeniýetini kemala getirýär.
Biz ähli gatnaşyjylary açyk pikir alyşmaga, hünärmenlere sorag bermäge, şahsy ret etme strategiýalaryny paýlaşmaga we bu ýoly indi başlaýanlara goldaw bermäge çagyrýarys. Azatlyk — baglylyga hukuk däl-de, eýsem geljegi saýlamaga ukyplylykdyr. Şu gün ýaşaýyş dem alşyny saýlap, biz bilimiň hiline, professional başarnygymyza we ertirki güni jemgyýetiň saglygyna maýa goýýarys.
